Cenâb-ı Hakk’ın Muhyî (hayat verici) ismiyle dünyaya gönderdiği insanlarla, Mümît (ölüm verici) ismiyle terhis ettiği insanlar arasındaki muvazeneye dikkat ediniz. Sonra, dünyaya gönderilen her çeşit hayat sahiplerinin erkek ve dişi olarak ikiye ayrılmasına bakınız.
Ayrıca, insanların sayısı ile rızıkları arasındaki hassas ölçüye dikkat ediniz ve aynı ölçüyü her bir hayvan nev’i için ayrı ayrı göz önüne alarak İlâhî adaletin haşmetini seyrediniz.
Sonra, her bir hayvan nev’inin bu âlemdeki vazifesi ile onun çoğalma kabiliyeti arasındaki ince münasebete nazar ediniz. Meselâ, balıklardaki çoğalma kanununun aslanlar için geçerli olması hâlinde, dünyadaki nizamın nasıl bozulacağını düşününüz. Başta insan nev’i olmak üzere her bir nev’ideki farklı çoğalma kanunlarıyla değişik ömür takdirleri içinde tecelli eden adalete dikkat ediniz.
İşte, bütün misaller şu hakikati güneş gibi gösterir:
Cenâb-ı Hak, nihayetsiz hakîm olduğu gibi, nihayetsiz âdildir de. İlâhî adaleti açıkça ilân eden bütün bu vaziyetler ve hâdiseler, İlâhî kader ile takdir edilmiş ve ona göre yaratılmışlardır. O halde, adaletin bu kâinattaki delilleri aynı zamanda kaderin adalet ettiğine delildirler.
