Bir insanın ölmeden evvel kendisini hesaba çekmesi aklın gereğidir.
İnsan, her gün kendini hesaba çekmeli ve âhiret için ne gönderdiğine bakmalıdır. Zira insanın ebedi hayatını kazanması ve ebedi saadetlere nail olması, ancak bu fanî dünyada yapmış olduğu ibadetlerine, hayır ve hasenelerine bağlıdır.
Nitekim Cenab-ı Hak, mealen şöyle buyurmaktadır:
“Ey iman edenler! Allah’ın azabına maruz kalmaktan korunun. Herkes yarın âhireti için ne gönderdiğine dikkat etsin.”1
Hazret-i Ömer de (ra.), “Hesaba çekilmeden evvel, kendinizi hesaba çekiniz.” buyurmuştur.
Evet insan, Allah’ın verdiği maddî ve manevî bütün duyguları, O’nun emrettiği şekilde kullanmalıdır ki, hem o nimetlerin şükrünü eda etmiş olsun, hem de onları güzel istimal etmekle ebedi saadeti kazanmaya vesile yapsın.
Dünyaya gelmiş ender dâhilerden ve hükemalardan biri olan Franklin,
“Ben kendimi çok günahların içinde görüyorum. Onun için nefsimin arzularına uymayarak ve yaptıklarıma dikkat ederek, onu ıslaha çalışıyorum.”
“Defterimde hatalarımın azaldığını görmek beni vicdanen ve ruhen rahatlattı. Hayatım boyunca Cenab-ı Hakk’ın birçok lütuf ve ihsanlarına mazhar oldum. ‘Nefsini tanıyan, Halık’ını tanır.’ hakikatini anladım.” demiştir.
İşte bu zat, insanın kendini bilmesi ve muhasebe etmesi için on üç tavsiyede bulunmaktadır:
-
Nefsine hakim olmak için az ye.
-
Kendine ve başkalarına hayırlı şeylerden bahset. Yani boş ve malayani şeyleri söyleme.
-
Her işine bir zaman ve her şeye bir makam tayin et. Yani bugünün işini yarına bırakma.
-
Yapabileceğin hayırlı işlere başla, başladığın işi bitirmeye çalış. Yani dünyana ve âhiretine faydalı işler yapmak için sabırlı ol.
-
Kazandığın serveti kendine, ailene ve bütün insanlara faydalı olacak şeylere harca. Ancak müsrif olma ve iktisatlı davran.
-
Hazinelerin en büyük anahtarı, zaman olduğunu bil ve onu hayırlı işler yapmakta kullan.
-
Aleyhine bile olsa doğruluktan ayrılma.
-
İnsaf ve adaletle iş gör. Haklıyı bırakıp, haksıza taraftar olma.
-
Her şeyde ifrat ve tefritten kaçın, sırat-ı müstakim üzere ol.
-
Her neye maliksen, hepsinin de latif ve nazîf olmasına dikkat et.
-
Sana gelen her musibet ve her sıkıntıya tahammül et. Allah’tan saadetli günler için niyaz ve temennide bulun.
-
Namusunu hayatından mukaddes bil ve onu muhafaza et. Aynı şekilde başkalarının da namus ve iffetini mukaddes bil.
-
İzzet-i nefsine itibar et. Bununla birlikte nefsini bütün insanlardan aşağı gör.
Franklin, her akşam kendisini hesaba çeker, fazilete muhalif hareketleri için tövbe eder, onların telafisine çalışırdı. Çünkü, insanın dünya ve ahiret saadeti, ölmeden evvel kendini hesaba çekip, ona göre hareket etmesine bağlıdır.
Franklin, “Yaptığınız iyilikler içinde Allah’a şükredin. Çünkü her hayır O’ndandır.” der. Franklin, gençlere de iffetli ve faziletli olmalarını tavsiye eder, “Böyle olursanız Allah’ın lütuf ve inayetine mazhar olursunuz.” derdi.
Dipnotlar:
1 Haşir Suresi, 59/18.
